Het is niet precies bekend hoe oud de kerk van Surhuizum is. Wel mag worden verondersteld dat ze vrij oud is, vermoedelijk al van voor de tijd van de kloosterstichtingen ± 1240/1250. Uit het feit dat de toren uit de twaalfde of vroeg dertiende eeuw is, is een zekere datering mogelijk. De geschiedenis vermeldt nl. dat in het jaar 1214 een zekere magister Olivier van Keulen in naam van de Bisschop van Munster op het kerkhof van Surhuizum opriep tot een kruistocht naar Jeruzalem. Verder is bekend dat na 1580, door het verraad van Rennenberg, er een zeer rumoerige tijd aanbrak, waarin veel is gevochten. De kerk werd toen als schuilplaats en als vesting gebruikt. In die tijd is vrij zeker deze kerk in brand gestoken en grotendeels verwoest. Pas in 1617 is de kerk weer opgebouwd. De klok in de toren dateert van 1630. Niet minder dan tien namen met familiewapens zijn in de klok gegoten. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de klok door de Duitse bezetters uit de toren gehaald. Gelukkig werd de klok na de oorlog terug gevonden en weer opgehangen in de toren. In 1734 is de oude kerk tot op de fundering toe afgebroken en met bijna al het oude materiaal weer geheel opgebouwd. Wel is het een kleinere kerk geworden. Het kerkgebied is ook kleiner geworden. Surhuisterveen en Rottevalle, welke voorheen bij Surhuizum behoorden, stichtten eigen kerken. Deze kerk staat er nog tot op heden. Een compleet bestek van de nieuwbouw van 1734 is nog aanwezig. Wel zijn er diverse restauraties gepleegd. De laatste ingrijpende restauratie heeft in 1995 plaatsgevonden. De eerste predikant die hier heeft gestaan is Wolterus van Deutechem. U proeft hier in vogelvlucht iets van de rijke kerkelijke historie van Surhuizum.

De Gereformeerde Kerk van Augustinusga is opgericht op 5 maart 1887. De Gereformeerde Kerk van Surhuizum ontstond een week later namelijk op 11 maart 1887. Op 15 augustus 1887 is de samenwerking tussen beide gemeenten begonnen. Hiermee was de eerste (en waarschijnlijk de enige) “dubbel gemeente” ontstaan in Nederland. Dit wilde zeggen: de beide gemeenten (van Augustinusga en Surhuizum) gebruikten samen één kerkgebouw, één predikant en één kerkenraad, maar bleven formeel toch twee afzonderlijke gemeenten. De eerste predikant was ds. W. Maan, die uit de Nederlands Hervormde Gemeente van Augustinusga trad. Het kerkgebouw staat tussen de beide dorpen in, iets meer naar de kant van Augustinusga, waar het gemeentelijk onder valt. De kerk is destijds gebouwd bij de “Pije”, een waterkering tussen de twee dorpen. Zij is daarom in de volksmond de “Pypketsjerke” gaan heten en deze naam vindt u dan ook terug op de voorgevel, met de “pype” daaronder. In 1971 is het kerkgebouw ingrijpend verbouwd (o.m. is de torenspits eraf gehaald) en heeft het haar huidige vorm gekregen. In 1980 is het jeugdhonk (’t Pypkehonk) gebouwd. Naast het kerkgebouw zijn twee woningen, een kosterwoning en een pastorie. Op 29 juni 2016 zijn zowel de kerk als de bijbehorende woningen verkocht. Hiermee is hun voormalige functie beëindigd.

Na een jarenlang proces zijn de Gereformeerde Kerk van Surhuizum en de Hervormde Gemeente van Surhuizum per 1 februari 2006 gefedereerd. 

Anders dan bij vele andere federatieprocessen was hier niet alleen sprake van samengaan, maar ook van een scheiding. Sinds 15 augustus 1887 hebben de Gereformeerde Kerk van Augustinusga en de Gereformeerde Kerk van Surhuizum intensief samengewerkt en gezamenlijk steeds predikanten beroepen. Beide gemeenten waren weliswaar formeel zelfstandig, maar heel het kerkelijke werk werd gedaan als ware het één gemeente. Deze bijzondere situatie is met de federatie met de plaatselijke hervormde gemeenten tot een eind gekomen. Het besluit om te federeren is 1 februari 2006 officieel bekrachtigd door de ondertekening van de federatieakten. Hiermee is voor de gereformeerde kerk na bijna 120 jaar een eind gekomen aan de samenwerking met het buurdorp. In federatief verband is vervolgens per dorp verder toegewerkt naar de volgende en laatste stap in het proces van samengaan: een fusie per dorp. Daarmee zijn we formeel en ondeelbaar de nieuwe pkn-gemeenten van Augustinusga en Surhuizum geworden, en behoort de tijdelijk toevoeging “in wording” definitief tot het verleden.

Op dit moment wordt er niet meer gekerkt in de Pypketsjerke, maar in de oude dorpskerken. Er is gebouwd aan een nieuwe gemeente en er wordt ook recht gedaan aan oude verbanden die in de beide dorpen nog steeds voelbaar zijn. Nu de nieuwe situatie inmiddels steeds vertrouwder gaat aanvoelen is het belang van deze oude verbanden aan het afnemen. Hoewel de eerste gesprekken tot samengaan al vele jaren geleden werden gevoerd, is het proces door het instellen van een projectorganisatie in een stroomversnelling geraakt. Door het proces te faseren en er een duidelijk tijdspad aan te geven, werd het grote project van samengaan en scheiden overzichtelijk gemaakt. Mede dankzij de ondersteuning vanuit het Protestants Dienstencentrum Fryslân kon de federatie uiteindelijk binnen vier jaar tot een goed einde worden gebracht. Drie jaar later waren we zover dat de fusie rond was en dit is begin 2010 geformaliseerd door de notaris. Daarmee is een eind gekomen aan een intensief maar vruchtbaar proces. We hopen samen een sterke en levende gemeente te zijn, met vertrouwen in de toekomst.